વિશ્વનો સૌથી ઘાતક અને ચેપી રોગ હડકવા

પ્રકાશિત તારીખ : 03/10/2025

હડકવા વાસ્તવમાં એક ઝૂનોટિક રોગ છે જે હડકવા નામના વાયરસથી સંક્રમિત પ્રાણીઓના કરડવાથી માણસોમાં ફેલાય છે

છેલ્લા ત્રણ વર્ષ દરમિયાન કુતરા કરડવાના ૫૨૬૯૭ અને અન્ય પ્રાણી કરડવાના ૧૭૨૩ કેસ નોંધાયા

આણંદ, શુક્રવાર: વિશ્વનો સૌથી ઘાતક અને ચેપી રોગ હડકવા વિશે જાગૃતિ લાવવા અને તેના નિવારણ અને નિયંત્રણના પ્રયાસોને વધારવા માટે  કામગીરી શરૂ કરવામાં આવી છે.

હડકવા એ એક ઝૂનોટિક છે જે પ્રાણીઓથી માણસોમાં ફેલાય છે. ફ્રેન્ચ વૈજ્ઞાનિક લુઈ પાશ્ચરે પ્રથમ વખત હડકવાની રસી વિકસાવીને તબીબી જગતને અમૂલ્ય ભેટ આપી, તેનું કારણ છે લિસાવાયરસ. આ વાયરસ કૂતરા, બિલાડી અને વાંદરાઓ જેવા પ્રાણીઓના કરડવાથી શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. હડકવા એ એક વાયરલ રોગ છે, જે મનુષ્યો અને પ્રાણીઓમાં મગજની બળતરાનું કારણ બને છે.

રેબીઝ રોગ વિશે જાગૃતિ લાવવા માટે વૈશ્વિક સ્તરે ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ દિવસ ‘વન હેલ્થ’ અભિગમ હેઠળ રેબીઝ નાબૂદીમાં થયેલી પ્રગતિ પર પણ ભાર મૂકે છે. આ વર્ષની થીમ “Act now: You, Me, Community”  , “ હવે કાર્ય કરો : તમે, હું, સમુદાય “ રોગના સંચાલનમાં આવતા અવરોધોને દૂર કરવા, આંતર-ક્ષેત્રીય સહયોગને મજબૂત બનાવવા, નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવા અને વર્ષ ૨૦૩૦ સુધીમાં રેબીઝને નાબૂદ કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે લોકોમાં જાગૃતિ વધારવા પર ભાર મૂકે છે.

હડકવા અને તેને લગતા આંકડા: આરોગ્ય સંબંધિત વિવિધ વેબસાઇટ્સ પર ઉપલબ્ધ માહિતી અનુસાર, દર વર્ષે વિશ્વભરમાં હડકવાના કારણે અંદાજે 55,000 થી 60,000 માનવ મૃત્યુ થાય છે. જો હડકવાથી થતા મૃત્યુના આંકડાઓ પર વિચાર કરીએ તો ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ 20,000 લોકો આ કારણોસર જીવ ગુમાવે છે. જ્યારે અન્ય દક્ષિણ પૂર્વ એશિયાના દેશોમાં આ આંકડો 65% સુધી છે. હડકવા વાસ્તવમાં એક ઝૂનોટિક રોગ છે જે હડકવા નામના વાયરસથી સંક્રમિત પ્રાણીઓના કરડવાથી માણસોમાં ફેલાય છે.

આ એક જીવલેણ વાયરસ છે: એવું માનવામાં આવે છે કે એકવાર આ વાયરસની અસર મગજમાં પહોંચી જાય તો તેની સારવાર શક્ય નથી અને આ સ્થિતિમાં પીડિતનું બચવું પણ શક્ય નથી. તબીબોના મતે, જો ચેપગ્રસ્ત પ્રાણીના કરડવાના 8 થી 10 દિવસમાં એન્ટિ-રેબીઝ રસી સહિતની જરૂરી સારવાર આપવામાં ન આવે તો તેની અસર મગજ સુધી પહોંચે છે અને કરડનાર પ્રાણી અને પીડિત બંનેનું મૃત્યુ થઈ શકે છે. તેથી, તેને ગંભીર અને જીવલેણ રોગોની શ્રેણીમાં રાખવામાં આવે છે.

હડકવાના લક્ષણો: હડકવાના જોખમને ઘટાડવા માટે, પશુ માલિકોને હંમેશા તેમના પાલતુ કૂતરા અથવા અન્ય પ્રાણીઓને હડકવા માટે રસી આપવાની સલાહ આપવામાં આવે છે, કારણ કે તે હડકવાના જોખમને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડે છે. આ વાયરસના પ્રભાવમાં આવ્યા પછી, પીડિતમાં લક્ષણો દેખાવા માટે સમય લાગે છે. તે જ સમયે, જ્યારે લક્ષણો દેખાવાનું શરૂ થાય છે, ત્યારે ખૂબ જ પ્રારંભિક તબક્કામાં તે મોટે ભાગે ફલૂ જેવા હોય છે. પરંતુ જ્યારે વાયરસની અસર ગંભીર બને છે, ત્યારે પીડિતમાં ન્યુરોલોજીકલ લક્ષણો દેખાવા લાગે છે, જેમાં ક્યારેક પીડિતનું વર્તન પણ આક્રમક બની શકે છે.

ઉદ્દેશ્ય, મહત્વ અને ઈતિહાસ: વિશ્વ હડકવા દિવસની ઉજવણી પાછળ આ રોગ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવાનો એકમાત્ર ઉદ્દેશ્ય નથી. હકીકતમાં, હડકવાના કારણો, તેના નિદાન, ખાસ કરીને રસીકરણ અને કેટલીકવાર પ્રાથમિક સારવારને લઈને લોકોમાં ઘણી મૂંઝવણ છે. યોગ્ય સમયે તેનો ઈલાજ કરાવવાને બદલે ઘણા લોકો તેનાથી રાહત મેળવવા માટે મેલીવિદ્યા અપનાવવા લાગે છે. જેના કારણે સમયસર સારવાર ન મળવાને કારણે પીડિતાના મૃત્યુનું જોખમ પણ વધી જાય છે અને આવું માત્ર આપણા દેશમાં જ નહીં પરંતુ વિશ્વના ઘણા દેશોમાં થાય છે.

શું કરવું…..

ઘાને નળ નીચે વહેતા પાણીમાં સાબુ અથવા એન્ટીસેપ્ટિક દવાથી ૧૦ થી ૧૫ મિનિટ ધોઈને સાફ કરવું. જેથી પ્રાણીની લાળમાં વાઈરસ હોય તો સાફ થઈ જાય જેથી ઈન્ફેકશન ઓછા પ્રમાણમાં લાગે.

ઘાને ધોઈ સાફ કર્યા બાદ એન્ટીસેપ્ટિક દવા લગાવવી.

કોઈપણ પ્રાણી કે કૂતરૂ કરડે તો બાધા કે ભુવા પાસે જવા કરતાં તાત્કાલિક રસી મુકાવો.

તુરંત જ નજીકના સરકારી/પ્રાઈવેટ દવાખાનામાં હડકવાની રસી મુકાવવી. તેમજ હડકવાના તમામ ડોઝ નિયમિત સમયસર પૂર્ણ કરવા.

રસી લેવા માટેનું કાર્ડ સાચવવું અને તમામ ડોઝ સમયસર લેવાય તે માટે સાથે રાખવું.

ધનુરની રસી નિયમિત લેવી અને સંપૂર્ણ કોર્ષ કરવો.

પ્રાણી હડકવાના લક્ષણો ધરાવે છે કે કેમ ? જેની ખાત્રી કરવી અને ડોકટરને જાણ કરવી.

જો પાલતું પ્રાણીઓ હોય તો તેને સમયસર રસી અપાવવી.

રેબ્ઝ ઈમ્યુનોગ્લોબીન (RIG) HIV-AIDS, કેન્સર સ્ટીરોઈડની સારવાર લેતા તથા CAT-III Bite વાળા દર્દીને ફરજીયાત અપાવવા.

પ્રાણીમાં હડકવાના લક્ષણો જણાય તો તરત જ નજીકના સરકારી હોસ્પિટલ અને વેટરનરી ડોકટરને જાણ કરવી.

હડકવાના શંકાસ્પદ મરણ થયેલ પ્રાણીનો વેટરનરી ડોકટરની સલાહ મુજબ બાળી અથવા દાટીને નિકાલ કરવો.  

પ્રાણીઓની સાર-સંભાળ કરતા લોકોએ પણ હડકવા ન થાય તે માટે હડકવાની રસીના ડોઝ અવશ્ય લેવા જોઈએ. 

શું ન કરવું…..

પ્રાણી કરડયું હોય તો ઘા પર ખુલ્લા હાથે અડવું નહિ.

પ્રાણી કરડયું હોય તો ઘા પર મરચું, હળદર કે ચૂનો લગાવવો નહિ. ઘા પર કોઈ તેલ પદાર્થ લગાવવો નહિ.

અંધ વિશ્વાસ જેવા ટોચકા કરવા નહિ.નાના બાળકોને રખડતા પ્રાણીઓ સાથે રમવા દેવા નહિ.

વર્ષ ૨૦૨૩ માં કૂતરા કરડવાના નોંધાયેલ કુલ કેસ ૧૪૦૪૦ અન્ય પ્રાણીઓ કરડવાના નોંધાયેલ કુલ કેસ ૪૧૭ છે, વર્ષ ૨૦૨૪ માં ૨૧૨૩૮ અને ૬૦૪, વર્ષ ૨૦૨૫ માં આજ તારીખ સુધીમાં ૧૭૪૧૯ કુતરા કરડવાના નોંધાયેલ કેસ અને અન્ય પ્રાણીઓ કરડવાના નોંધાયેલ કુલ કેસ ૭૦૨ નોંધાયા છે, તેમ જિલ્લા પંચાયતના આરોગ્ય વિભાગ દ્વારા જણાવવામાં આવ્યુ છે.

વિશ્વનો સૌથી ઘાતક અને ચેપી રોગ હડકવા

વિશ્વનો સૌથી ઘાતક અને ચેપી રોગ હડકવા

વિશ્વનો સૌથી ઘાતક અને ચેપી રોગ હડકવા